حسابداری تسعیر ارز

تسعیر ارز در حسابداری چیست

 برای پاسخ به این پرسش که تسعیر ارز در حسابداری چیست؛ ابتدا باید با مفهوم تسعیر و ارز در حسابداری شرکتها آشنا شد. تسعیر در لغت به معنای قیمت گذاری است و در مفهوم به فرآیندی گفته می شود که بر اساس آن، اطلاعات مالی مبتنی بر ارز بر حسب واحد پول گزارشگری بیان می شود. همچنین نرخ ارز، ارزش برابری یک واحد پول خارجی به پول داخلی کشور است. 

در زمانی که دو شرکت قصد انجام معاملات با واحد های پولی مختلف را داشته باشند؛ باید واحدهای پولی مختلف به پول ملی تبدیل شود و این مبلغ در دفتر حسابداری به ثبت برسد که به این عملیات، تسعیر ارز گفته می شود. در واقع تسعیر ارز فرآیندی است که به وسیله آن اطلاعات مالی مبتنی بر ارز مطابق با واحد پول گزارشگری نمایان می شود.

به طور کلی؛ فرایند تغییرات نرخ ارز در عملیات مالی و انعکاس آن در صورت های مالی از طریق تسعیر ارز انجام می شود. تسعیر ارز یکی از مهم ترین مفاهیم حسابداری است. این مفهوم در قانون احکام دائمی کشور، قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر، بخشنامه های مالیاتی و استانداردهای حسابداری مورد توجه قرار گرفته است.

برای عضویت در صفحه اینستاگرام ما کلیک کنید

اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺣﺴﺎﺑﺪاری ﺗﺴﻌﻴﺮ ارز

به طور کلی استاندارد شماره 16 حسابداری به بیان استانداردهای حسابداری تسعیر ارز پرداخته است. در پاسخ به این پرسش که اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺣﺴﺎﺑﺪاری ﺗﺴﻌﻴﺮ ارز چیست؛ می توان بیان نمود که بر اساس این استاندارد، واحد پول گزارشگری، عبارت است از واحد پول مورد استفاده در ارائه صورت های مالی. همچنین؛ مطابق استاندارد شماره 16 حسابداری، واحدهای تجاری می توانند صورت های مالی خود را به آسانی به هر واحد پولی ارائه نمایند. 

مطابق با این استاندارد، یک واحد تجاری می تواند فعالیت های خارجی خود را به دو طریق انجام دهد: 1- تسعیر معاملات ارزی 2- تسعیر صورت های مالی عملیات خارجی. شایسته ذکر است که برای انعكاس معاملات ارزی و عملیات خارجی در صورت های مالی واحد تجاری باید معاملات ارزی و صورت های مالی عملیات خارجی به واحد پول گزارشگری (ریال) تسعیر شود.

همچنین استاندارد شماره 16 حسابداری در بیان هدف حسابداری تسعیر ارز مقرر می دارد: «هدف این است كه تسعیر معاملات ارزی و عملیات خارجی به نحوی صـورت گیرد كـه نتایج آن عموما با آثار تغییرات نرخ ارز بر جریان های وجوه نقد واحد تجاری و ارزش ویژه آن هماهنگی داشته باشد و این اطمینان را ایجاد كند كه صورت های مالی تصویری مطلوب از نتایج عملكرد ارائه می دهد. همچنین، صورت های مالی تلفیقی، نتایج مالی و ارتباط اقلام را به گونه ای كه در صورت های مالی ارزی قبل از تسعیر نشان داده شده است، منعكس كند.»

نرخ تسعیر ارز در قانون بودجه

به طور کلی نرخ تسعیر ارز به معنای نرخ تبدیل دو واحد پولی به یکدیگر می باشد. این نرخ توسط بانک مرکزی و در قانون بودجه اعلام می شود. ثبت حسابداری تسعیر ارز مستلزم اطلاع از نرخ تسعیر ارز می باشد؛ لذا در این بخش از مقاله، نرخ تسعیر ارز در قانون بودجه مورد مطالعه قرار می گیرد.

لایحه بودجه سال 1403 نرخ تسعیر ارز در این سال را 31 هزار تومان پیشنهاد شده است. گفتنی است نرخ تسعیر ارز در در لایحه بودجه 1402، 23 هزار تومان بود و این نرخ در قانون بودجه به 25 هزار تومان افزایش یافت. شایسته ذکر است که نرخ تسعیر ارز در لایحه بودجه 1402 بر مبنای دلار و در لایحه بودجه به 1403 به یورو محاسبه می شود.

ذکر این نکته در این میان، حائر اهمیت است که شرکت ها همواره به افزایش نرخ تسعیر تمایل دارند؛ چرا که افزایش نرخ تسعیر ارز درآمد ارزی شرکت را افزایش می دهد. در واقع؛ هر چقدر نرخ دلار و ریال (یا یورو و ریال) تفاوت بیشتری داشته باشد؛ پرداخت بدهی ها و هزینه ها به ریال و با ارز دلار یا یورو کم خرج تر می شود.

برای عضویت در کانال تلگرام ما کلیک کنید

روش و نحوه محاسبه تسعیر ارز

قسمت های پیشین مقاله؛ تسعیر ارز در حسابداری مورد بررسی قرار گرفت و همچنین راجع به استاندارد حسابداری تسعیر ارز و نرخ تسعیر ارز در قانون بودجه مطالبی بیان شد. اکنون در این بخش از مقاله؛ روش و نحوه محاسبه تسعیر ارز مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. 

چنانچه مانده حساب تسعیر ارز سود را نشان دهد، حساب سود تسعیر ارز بستانکار می شود و در صورتی که مانده حساب، زیان را نشان دهد؛ حساب سود تسعیر ارز در قسمت بدهکار ثبت می شود. شایسته ذکر است که سود تسعیر ارز زمانی اتفاق می افتد که نرخ تسعیر دلار در تاریخ پرداخت بدهی ارزی پایین تر از نرخ تسعیر دلار در تاریخ معامله باشد. همچنین؛ زیان تسعیر ارز زمانی اتفاق می افتد که نرخ تسعیر دلار در تاریخ پرداخت بدهی ارزی بالاتر از نرخ تسعیر دلار در تاریخ معامله باشد. لازم به ذکر است که 3 روش برای محاسبه تسعیر ارز وجود دارد که در قسمت زیر، مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.

روش اول «ثبت ارز با یک نرخ ثابت»: در این روش از محاسبه تسعیر ارز، نرخ ارز در طول یک سال ثابت در نظر گرفته می شود و کلیه معاملات شرکت با همان نرخ ثابت ارز به ثبت می رسد. در نهایت در پایان سال حسابداران مانده های ارز را تسعیر می نماید. لازم به ذکر است این روش از محاسبه دقیق نیست.

روش دوم «ثبت دوره ای نرخ متغیر ارز»: در این روش نرخ ارز به صورت ماهیانه ثبت می شود و در پایان هر ماه مانده های ارز توسط حسابداران تسعیر می شود. 

روش سوم «ثبت روزانه نرخ ارز»: در واقع در این روش؛ عملیات تسعیر به صورت روزانه انجام می شود. در واقع در این روش؛ نرخ نوسانات ارز به صورت روزانه به ثبت می رسد. ثبت روزانه نرخ ارز روش محاسبه دقیق تری نسبت به دو روش قبلی است.

از زمان شروع مبادلات به وسیله ارز، عملبات تسعیر ارز نیز شروع می شود. بر اساس روش های فوق، تسعیر ارز می تواند به صورت روزانه، ماهانه و سالانه انجام شود. شایسته ذکر است که شرکت هایی که مبادلات خود را با ارزهای مختلف انجام می دهند؛ بهتر است این ارزها را به صورت جداگانه در سیستم حسابداری به ثبت برسانند. 

ثبت حسابداری تسعیر ارز

حسابداری ارزی یکی از زیر مجموعه های علم حسابداری است که برای ثبت معاملاتی که با ارزهای خارجی انجام شده به کار می رود. حسابداری تسعیر ارز در معاملاتی به کار می رود که به وسیله ارزهای خارجی انجام می شود. ثبت حسابداری تسعیر ارز مستلزم انجام فرآیندی است که در ادامه این فرایند توضیح داده می شود.

ثبت حسابداری تسعیر ارز در دو مرحله انجام می شود. در مرحله اول؛ معامله ارزی بر اساس نرخ ارز به ریال در تاریخی که معامله انجام شده، ثبت می شود. سپس در مرحله دوم، معامله ارزی در سیستم حسابداری بر مبنای نوع معامله که فروش یا خرید بوده به ثبت می رسد.

تمامی معاملات ارزی لازم است در زمان ثبت اولیه بر اساس نرخ ارز و در تاریخ انجام معامله به ریال به ثبت برسند. لازم به ذکر است که با توجه به آن که واحد پول ملی کشور ایران، ریال است؛ واحد پول گزارشگری ایران نیز ریال می باشد. در واقع واحد گزارشگری پول، پولی است که در صورت های مالی شرکت به کار می رود.

مالیات سود و زیان تسعیر ارز

مالیات سود و زیان تسعیر ارز یکی از موضوعات پراهمیت در بحث تسعیر ارز می باشد. از همین رو؛ در ادامه راجع به این موضوع صحبت می شود. مطابق ماده 51 قانون اساسی، هیچ نوع مالیات وضع نمی شود، مگر به موجب قانون و موارد معافیت و بخشودگی و تخفیف مالیاتی به موجب قانون مشخص می شود. در این راستا دستورالعمل تسعیر ارز (بخشنامه شماره ۵۲۴/۹۳/۲۰۰ مورخ ۲۲/۶/۱۳۹۳ سازمان امور مالیاتی کشور) به بیان قوانین مالیات سود و زیان تسعیر ارز پرداخته است.

بر اساس دستور العمل مذکور، سود حاصل از تسعیر ارز صرف نظر از منشاء تحصیل آن مشمول مالیات خواهد بود (به طور مثال معافیت حاصل از صادرات دلیلی بر معافیت درآمدهایی که به لحاظ نگهداری یا کاربرد ارز حاصل از صادرات به دست می آید، نخواهد بود). بدیهی است زیان تسعیر ارز حاصل از صادرات نیز به شرط رعایت مقررات قابل قبول خواهد بود.

همچنین؛ این دستور العمل درخصوص مطالبات/بدهی سهامداران (شرکاء)، تسهیلات ارزی مقرر می دارد: «استفاده از هر یک از نرخ های ارز شامل نرخ های ارز مرجع، مبادله ای و توافقی در ثبت اولیه معامله ارزی و تسعیر مانده کلیه اقلام پولی ارزی مربوط به معامله ارزی در تاریخ ترازنامه (نظیر مانده دارایی/ بدهی ارزی درصورت عدم تسویه در همان دوره وقوع)، با ملحوظ نظر داشتن این که مودی مالیاتی مطابق مقررات مکلف به تسویه حساب به نرخ ارز مرجع یا مبادله ای است یا تکلیفی در این خصوص نداشته و تسویه حساب به نرخ توافقی می باشد، صورت می پذیرد. همچنین، به هنگام تسویه طلب/بدهی ارزی علاوه بر ملاحظات فوق، مستندات کافی جهت اثبات نوع ارز از طرف مودی ارائه شود.»

ثبت سود و زیان تسعیر ارز

با استفاده از حسابداری تسعیر ارز می توان سود و زیان شرکت را به راحتی محاسبه کرد. از همین رو؛ در ادامه راجع به ثبت سود و زیان تسعیر ارز مطالبی ارائه می شود. حسابدارها برای به دست آوردن تفاوت تسعیر ارز باید حساب سود و زیان تسعیر ارز را به ثبت برسانند. محاسبه سود و زیان تسعیر ارز به شرح ذیل می باشد: 

مبلغ مانده ارزی × نرخ تسعیر= مانده (بر اساس نرخ گزارشگری)

چنانچه معاملات شرکت پس از تسعیر، مانده حساب ارزی مثبت داشته باشد، شرکت سود دهی داشته، اما در صورتی که معاملات شرکت پس از تسعیر، مانده حساب ارزی منفی داشته باشد؛ شرکت دچار زیان شده است. همچنین اگر زمان انجام معامله، تسعیر ارز بیشتر از زمان پرداخت بدهی باشد، شرکت از تسعیر ارز سود برده است؛ اما اگر در زمان انجام معامله تسعیر ارز کمتر از زمان پرداخت بدهی باشد، شرکت از تسعیر دچار زیان شده است.

نحوه تنظیم ترازنامه تسعیر ارز

نحوه تنظیم ترازنامه تسعیر ارز به این صورت است که ابتدا لازم است دارایی ها و بدهی ها مطابق نرخ ارز در تاریخ ترازنامه تسعیر شوند. سپس درآمدها و هزینه ها مطابق با نرخ ارز تسعیر می شود و در نهایت؛ تمام تفاوت های تسعیر حاصل در صورت سود و زیان جامع شناسایی شود. لازم به ذکر است این شیوه از تنظیم ترازنامه، برای زمانی مناسب است که واحد پولی شرکت با تورم حاد رو به رو نباشد.

اما در صورتی که نوسانات ارز بالا باشد؛ لازم است کلیه دارایی ها، بدهی ها، درآمد ها، هزینه ها و حقوق سهامداران مطابق نرخ ارز در تاریخ آخرین ترازنامه تسعیر شود. در این حالت؛ ارقام مقایسه ای باید ارقامی باشد که در صورت های مالی سال قبل به عنوان مبالغ جاری ارائه شده باشند.

لازم به ذکر است؛ در ترازنامه تسعیر ارز، اقلام پولی و غیرپولی ذکر می شود. اقلام پولی به مواردی گفته می شود که به صورت نقد و با مبلغ مشخصی دریافت و پرداخت می شوند. پول نقد، سپرده های کوتاه مدت، اوراق مشارکت، دارایی ها و بدهی ها در شمار اقلام پولی قرار دارند. همچنین اقلام غیرپولی به مواردی اطلاق می شود که در نرخ تسعیر ارز تغییری ایجاد نمی کنند. اقلام غیرپولی شامل مواردی چون موجودی کالا، سرمایه گذاری در سهام، پیش پرداخت، پیش دریافت و دارایی های ثابت می شود.

نمونه سند حسابداری تسعیر ارز

همانطور که در قسمت های پیشین مقاله بیان شد؛ زمانی که دو شرکت قصد انجام معاملات با واحدهای پولی مختلف را داشته باشند؛ باید واحدهای پولی مختلف به پول ملی تبدیل شود و این مبلغ به در دفتر حسابداری به ثبت برسد. به این عملیات، تسعیر ارز گفته می شود. تسعیر ارز یکی از مهم ترین مفاهیم حسابداری است، لذا در ادامه نمونه سند حسابداری تسعیر ارز نمایش داده می شود.

استفاده از نمونه سند حسابداری تسعیر ارز باعث شناسایی فروش و سود واقعی شرکت می شود و این موضوع به مدیریت قوی تر و اخذ تصمیات بهتر توسط مدیران شرکت کمک می کند. همچنین ثبت سند حسابداری تسعیر ارز روش خاصی دارد که در قسمت های قبل این مقاله؛ به تفصیل راجع به آن صحبت شد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد محاسبه حسابداری تسعیر ارز در کانال تلگرام آشاثبت عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی آشاثبت نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی به سوالات شما عزیزان پیرامون اطلاع از محاسبه حسابداری تسعیر ارز​ پاسخ دهند.