بازرس شرکت

بازرس شرکت کیست

قانون گذار مواد 144 تا 156 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت را به موضوع بازرسان اختصاص داده است. مطابق این قانون، در شرکت سهامی مجمع عمومی عادی، هر سال یک یا چند بازرس انتخاب می کند تا به وظایف قانونی خود عمل نمایند. انتخاب مجدد بازرسان بلامانع و این مجمع می تواند بازرسان را عزل و برای آن ها جانشین انتخاب نماید.

با توجه به این توضیحات ممکن است این پرسش مطرح شود که اصلا بازرس شرکت کیست؟ در پاسخ به این پرسش باید بیان کرد بازرس شرکت، شخصی است که نظارت بر رفتار و اعمال مدیران را بر عهده دارد و سهامداران و شرکا را با ارائه گزارش از عملکرد مدیران و وضعیت شرکت مطلع می نماید. به طور کلی، بازرس مسئولیت نظارت در شرکت را بر عهده دارد.

مطابق قانون، بازرس یا بازرسان مکلفند هرگونه تخلف یا تقصیری را که در امور شرکت از ناحیه مدیران و مدیر عامل مشاهده کنند به اولین مجمع عمومی اطلاع دهند و در صورتی که ضمن انجام ماموریت خود از وقوع جرمی مطلع شوند، باید آن را به مرجع قضایی و اولین مجمع عمومی گزارش دهند.

مطابق ماده 109 قانون تجارت، هر شرکت با مسئولیت محدود که عده شرکاء آن بیش از دوازده نفر باشد، باید دارای هیات نظار بوده و هیات مزبور لااقل سالی یک مرتبه ‌مجمع عمومی شرکاء را تشکیل دهند. همچنین مطابق این قانون، تعیین ناظر در شرکت تضامنی الزامی نمی باشد.

برای عضویت در صفحه اینستاگرام ما کلیک کنید

انواع بازرس اصلی و علی البدل شرکت

همانطور که بیان شد، بازرس شرکت شخصی است که نظارت بر رفتار و اعمال مدیران را بر عهده دارد و سهامداران را با ارائه گزارش از عملکرد مدیران و وضعیت شرکت مطلع می نماید. بازرس اصلی و بازرس علی البدل از انواع بازرس شرکت می باشند. لذا در این قسمت از مقاله، انواع بازرس اصلی و علی البدل شرکت مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

مجمع عمومی عادی هر سال یک یا چند بازرس انتخاب می کند تا به وظایف قانونی خود عمل نمایند. مطابق ماده 146 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، در کنار بازرس اصلی، مجمع عمومی عادی در انواع شرکت باید یک یا چند بازرس علی‌ البدل نیز انتخاب کند تا در صورت معذوریت یا فوت یا استعفاء یا سلب شرایط یا عدم‌ قبول سمت توسط بازرس یا بازرسان اصلی جهت انجام وظایف بازرسی دعوت شوند.

مطابق این ماده انتخاب بازرس علی البدل توسط مجمع عمومی عادی یک تکلیف است نه اختیار و این مجمع مکلف است، علاوه بر انتخاب بازرس یا بازرسان اصلی، یک یا چند بازرس علی البدل نیز برای شرکت انتخاب نماید تا در صورت معذوریت یا فوت یا استعفاء یا سلب شرایط یا عدم‌ قبول سمت توسط بازرس یا بازرسان اصلی، جایگزین بازرس اصلی شوند.

شرایط بازرس شرکت

پس از شناخت بازرس شرکت و انواع بازرس اصلی و علی البدل شرکت، در قسمت های پیشین مقاله، اکنون در این قسمت از مقاله درباره شرایط بازرس شرکت بحث می شود. قانون برای بازرس شرکت شرایطی را در نظر گرفته است؛ به عنوان مثال، در ماده 147 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت بیان کرده است، اشخاص زیر نمی‌ توانند به سمت بازرسی شرکت سهامی انتخاب شوند:

اشخاص مذکور در ماده ۱۱۱ این قانون. (این اشخاص عبارت اند از: ۱ -محجورین و کسانی که حکم ورشکستگی آن ها صادر شده است.)

کسانی که به علت ارتکاب جنایت با یکی از جنحه‌ های ذیل به موجب حکم قطعی از حقوق اجتماعی کلا یا بعضا محروم شده باشند: سرقت، خیانت در امانت، کلاهبرداری، جنحه‌ هایی که به موجب قانون در حکم خیانت در امانت یا کلاهبرداری شناخته شده است، اختلاس، تدلیس، تصرف غیر قانونی در اموال عمومی.)

مدیران و مدیر عامل شرکت.

اقرباء و نسبی مدیران و مدیر عامل تا درجه سوم از طبقه اول و دوم.

هر کس که خود یا همسرش از اشخاص مذکور در بند ۲ موظفا حقوق دریافت می‌ دارد.

همچنین مستند به تبصره ماده 144 همین قانون، در حوزه‌ هایی که وزارت اقتصاد اعلام می‌ کند، وظایف بازرسی شرکت‌ ها را در شرکت‌ های سهامی عام اشخاصی می‌ توانند ایفا کنند که نام‌ آن ها در فهرست رسمی بازرسان شرکت‌ ها درج شده باشد. شرایط تنظیم فهرست و احراز صلاحیت بازرسی در شرکت‌ های سهامی عام و درج نام ‌اشخاص صلاحیتدار در فهرست مذکور و مقررات و تشکیلات شغلی بازرسان تابع آیین‌ نامه‌ ای می‌ باشد که به پیشنهاد وزارت اقتصاد و تصویب ‌کمیسیون‌ های اقتصاد مجلسین قابل اجراء خواهد بود.

در واقع مطابق این ماده در شرکت سهامی خاص، بازرس می تواند از میان شرکا شرکت انتخاب شود، اما در شرکت سهامی عام باید نام بازرس ها در فهرست رسمی بازرسان شرکت‌ ها درج شده باشد. علاوه بر این، در آیین نامه اجرای تبصره ماده 144 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت شرایطی برای بازرسان شرکت در نظر گرفته شده است. این آیین نامه مشتمل بر 6 ماده می باشد. مستند به ماده 1 آیین نامه مذکور: شرایط لازم برای بازرسان شرکت های سهامی عام به شرح زیر است:

داشتن حسن شهرت و نداشتن پیشینه کیفری موثر.

داشتن درجه لیسانس یا بالاتر در یکی از رشته های متناسب با وظایف و مسئولیت های بازرسی به تشخیص کمیسیون مذکور در ماده ۲

داشتن حداقل ۵ سال تجربه متناسب با وظایف و مسئولیت های بازرسی به تشخیص کمیسیون مذکور در ماده ۲ 

عدم اشتغال به نمایندگی در مجلسین شورا و سنا

عدم اشغال به طور تمام وقت در موسسات دولتی یا وابسته به دولت و شهرداری ها و موسسات وابسته به آن ها.

در نهایت ماده 152 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت، درباره ضمانت اجرای نقض ممنوعیت های فوق بیان می کند: «در صورتی که مجمع عمومی بدون دریافت گزارش بازرس یا بر اساس گزارش اشخاصی که برخلاف ماده ۱۴۷ این قانون به عنوان‌ بازرس تعیین شده ‌اند، صورت دارایی و ترازنامه و حساب سود و زیان شرکت را مورد تصویب قرار دهد، این تصویب به هیچ وجه اثر قانونی نداشته و از‌ درجه اعتبار ساقط خواهد بود.»

برای عضویت در کانال تلگرام ما کلیک کنید

زمان و نحوه انتخاب و تعیین بازرس قانونی شرکت

پس از آن که در قسمت های پیشین مقاله بازرس شرکت، انواع و شرایط آن شناخته شد، اکنون در این قسمت از مقاله، زمان و نحوه انتخاب و تعیین بازرس قانونی شرکت مورد مطالعه قرار می گیرد. در شرکت سهامی، مجمع عمومی موسس و مجمع عمومی عادی وظیفه انتخاب بازرس یا بازرسان شرکت را بر عهده دارد. در واقع انتخاب اولین بازرس یا بازرسان شرکت بر عهده مجمع عمومی موسس و انتخاب بازرسان بعدی بر عهده مجمع عمومی عادی می باشد.

حد نصاب تصمیم گیری در خصوص انتخاب بازرس در مجمع عمومی موسس اکثریت دو سوم آرا حاضر در جلسه و حد نصاب تصمیم گیری در خصوص این موضوع در مجمع عمومی عادی موافقت اکثریت نسبی اعضای حاضر در جلسه (به دست آوردن تعداد آرا بیشتر نسبت به سایر کاندید ها) می باشد.

مجمع عمومی عادی هر سال یک یا چند بازرس انتخاب می کند تا به وظایف قانونی خود عمل نمایند. انتخاب مجدد بازرسان بلامانع و این مجمع می تواند بازرسان را عزل و برای آن ها جانشین انتخاب نماید. همچنین همانطور که بیان شد، در کنار بازرس اصلی، مجمع عمومی عادی باید یک یا چند بازرس علی‌ البدل نیز انتخاب کند تا در صورت معذوریت یا فوت یا استعفاء یا سلب شرایط یا عدم‌ قبول سمت توسط بازرس یا بازرسان اصلی جهت انجام وظایف بازرسی دعوت شوند. 

ذکر این نکته ضروری است چنانچه بازرس شرکت در طی مدت فعالیت شرکت عوض شود، لازم است این تغییر در اداره ثبت شرکت ها به ثبت برسد. به منظور ثبت تغییر در بازرس شرکت لازم است به سامانه جامع ثبت شرکت ها به نشانی irsherkat.ssaa.ir مراجعه شود. پس از انجام مراحل مقتضی و بارگذاری مدارک لازم در این سامانه و همچنین ارسال مدارک از طریق پست و نشر آگهی روند تغییر بازرس، در اداره ثبت شرکت ها انجام می شود.

مطابق قانون در صورتی که مجمع عمومی بازرس معین نکرده باشد یا یک یا چند نفر از بازرسان به عللی نتوانند گزارش بدهند یا از دادن گزارش‌ امتناع کنند، رئیس دادگاه شهرستان به تقاضای هر ذی نفع بازرس یا بازرسان را به تعداد مقرر در اساسنامه شرکت انتخاب خواهد کرد تا وظایف مربوطه را‌ تا انتخاب بازرس به وسیله مجمع عمومی انجام دهند. تصمیم رئیس دادگاه شهرستان در این مورد غیر قابل شکایت است.

شرح وظایف و مسئولیت های بازرس هیئت مدیره شرکت

بازرس شرکت یکی از ارکان اصلی شرکت محسوب می شود. از آنجا که بازرس در شرکت وظایف مهم و قابل توجهی دارد، در این قسمت از مقاله به بررسی شرح وظایف و مسئولیت های بازرس هیئت مدیره شرکت پرداخته می شود. به طور کلی بازرس شرکت نظارت بر رفتار و اعمال مدیران را بر عهده دارد و سهامداران را با ارائه گزارش از عملکرد مدیران و وضعیت شرکت مطلع می نماید. همچنین او با نقش نظارتی خود حافظ منافع شرکت، مدیران، سهامداران و سایر ارکان شرکت می باشد.

در راستای شرح وظایف بازرسان ماده 148 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت بیان می کند: «بازرس یا بازرسان علاوه بر وظایفی که در سایر مواد این قانون برای آنان مقرر شده است، مکلفند درباره صحت و درستی صورت دارایی‌ و صورتحساب دوره عملکرد و حساب سود و زیان و ترازنامه‌ ای که مدیران برای تسلیم به مجمع عمومی تهیه می‌ کنند و هم چنین درباره صحت ‌مطالب و اطلاعاتی که مدیران در اختیار مجامع عمومی گذاشته ‌اند، اظهار نظر کنند.

بازرسان باید اطمینان حاصل نمایند که حقوق صاحبان سهام در‌حدودی که قانون و اساسنامه شرکت تعیین کرده است، به طور یکسان رعایت شده باشد و در صورتی که مدیران اطلاعاتی برخلاف حقیقت در اختیار ‌صاحبان سهام قرار دهند، بازرسان مکلفند که مجمع عمومی را از آن آگاه سازند.

همچنین ماده 150 قانون فوق الذکر مقرر می کند، بازرس یا بازرسان موظفند با توجه به ماده ۱۴۸ این قانون گزارش جامعی راجع به وضع شرکت به مجمع عمومی عادی تسلیم کنند.‌ گزارش بازرسان باید لااقل ده روز قبل از تشکیل مجمع عمومی عادی جهت مراجعه صاحبان سهام در مرکز شرکت آماده باشد. لازم به ذکر است، مطابق تبصره این ماده در صورتی که شرکت بازرسان متعدد داشته باشد، هر یک می‌ توانند به تنهایی وظایف خود را انجام دهد، لیکن کلیه بازرسان باید گزارش ‌واحدی تهیه کنند. در صورت وجود اختلاف نظر بین بازرسان موارد اختلاف با ذکر دلیل در گزارش قید خواهد شد.

علاوه بر این مستند به ماده 151 قانون مذکور، بازرس یا بازرسان باید هر گونه تخلف یا تقصیری در امور شرکت از ناحیه مدیران و مدیر عامل مشاهده کنند، به اولین مجمع عمومی‌ اطلاع دهند و در صورتی که ضمن انجام ماموریت خود از وقوع جرمی مطلع شوند، باید به مرجع قضایی صلاحیتدار اعلام نموده و نیز جریان را به اولین‌ مجمع عمومی گزارش دهند.

شایان ذکر است بر اساس ماده 149 همین قانون، بازرس یا بازرسان می‌ توانند در هر موقع هر گونه رسیدگی و بازرسی لازم را انجام داده و اسناد و مدارک و اطلاعات مربوط به شرکت را‌ مطالبه کرده و مورد رسیدگی قرار دهند. بازرس یا بازرسان می‌ توانند به مسئولیت خود در انجام وظایفی که بر عهده دارند، از نظر کارشناسان استفاده کنند ‌به شرط آن که آن ها را قبلا به شرکت معرفی کرده باشند. این کارشناسان در مواردی که بازرس تعیین می‌ کند، مانند خود بازرس حق هر گونه تحقیق و ‌رسیدگی را خواهند داشت.

مستفاد از ماده 91 لایحه اصلاحی چنانچه مدیران شرکت سهامی، مجمع عمومی سالیانه را دعوت نکند، بازرس مکلف است این مجمع را دعوت نماید و همچنین مستفاد از ماده از ماده 92 این قانون، هیئت مدیره و همچنین بازرس یا بازرسان شرکت می توانند در مواقع مقتضی مجمع عمومی عادی را به طور فوق‌ العاده دعوت نمایند.

مستند به ماده 95 لایحه اصلاحی، سهامدارانی که اقلا یک پنجم سهام شرکت را مالک باشند، حق دارند که دعوت صاحبان سهام را برای تشکیل مجمع عمومی از هیات‌ مدیره خواستار شوند و هیات مدیره باید حداکثر تا بیست روز مجمع مورد درخواست را با رعایت تشریفات مقرره دعوت کند، در غیر این صورت‌ درخواست‌ کنندگان می‌ توانند دعوت مجمع را از بازرس یا بازرسان شرکت خواستار شوند.

بازرس یا بازرسان مکلف خواهند بود که با رعایت تشریفات‌ مقرره مجمع مورد تقاضا را حداکثر تا ده روز دعوت نمایند وگرنه آن گونه صاحبان سهام حق خواهند داشت مستقیما به دعوت مجمع اقدام کنند به شرط ‌آن که کلیه تشریفات راجع به دعوت مجمع را رعایت نموده و در آگهی دعوت به عدم اجابت درخواست خود توسط هیات مدیره و بازرسان تصریح ‌نمایند.

حقوق و اختیارات قانونی بازرس شرکت سهامی خاص در قانون تجارت چیست

شرکت سهامی به دو قسم شرکت سهامی عام و شرکت سهامی خاص تقسیم می شود. شرکت سهامی خاص شرکتی است که سرمایه آن به قطعات سهم تقسیم شده و تمام سرمایه اولیه در این شرکت توسط موسسین تامین می شود. سهام شرکت سهامی خاص قابلیت معامله و خرید و فروش در بورس اوراق بهادار را ندارد.

در شرکت سهامی خاص نیز مجمع عمومی عادی هر سال اقدام به انتخاب یک یا چند نفر بازرس می نماید، اما حقوق و اختیارات قانونی بازرس شرکت سهامی خاص در قانون تجارت چیست؟ ماده 149 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت در بیان حقوق و اختیارات قانونی بازرس شرکت سهامی بیان می دارد: «بازرس یا بازرسان می‌ توانند در هر موقع هر گونه رسیدگی و بازرسی لازم را انجام داده و اسناد و مدارک و اطلاعات مربوط به شرکت (نظیر دفاتر قانونی شرکت) را‌ مطالبه کرده و مورد رسیدگی قرار دهند.

بازرس یا بازرسان می‌ توانند به مسئولیت خود در انجام وظایفی که بر عهده دارند، از نظر کارشناسان استفاده کنند‌ به شرط آن که آن ها را قبلا به شرکت معرفی کرده باشند. این کارشناسان در مواردی که بازرس تعیین می‌کند، مانند خود بازرس، حق هر گونه تحقیق و ‌رسیدگی را خواهند داشت.«

علاوه بر این، بر اساس ماده 92 این قانون، یکی دیگر از اختیارات بازرس در شرکت سهامی، دعوت از مجمع عمومی عادی به طور فوق العاده می باشد. همچنین ماده 155 لایحه اصلاحی قانون تجارت در باره حق الزحمه بازرس مقرر می کند، تعیین حق الزحمه بازرس با مجمع عمومی عادی است.

حضور بازرس در جلسات هیئت مدیره شرکت سهامی خاص

به مجموعه ای متشکل از چند نفر که وظیفه اداره امور شرکت و اجرای مصوبات مجامع را دارند هیئت مدیره گفته می شود. هیئت مدیره بالا ترین مقام اجرایی شرکت است. هیئت مدیره در شرکت سهامی خاص توسط مجمع عمومی عادی انتخاب می شود. از آنجا که بازرس در جهت اجرای وظایف خود می تواند در جلسات هیئت مدیره شرکت کند، اکنون در این قسمت از مقاله حضور بازرس در جلسات هیئت مدیره شرکت سهامی خاص مورد مطالعه قرار می گیرد.

نظارت بر اعمال مدیران و ارائه گزارش به سهامداران از مهم ترین وظایف بازرس در شرکت است. بازرسان مکلفند درباره صحت و درستی صورت دارایی ‌و صورتحساب دوره عملکرد و حساب سود و زیان و ترازنامه ‌ای که مدیران برای تسلیم به مجمع عمومی شرکت تهیه می‌ کنند و هم چنین درباره صحت ‌مطالب و اطلاعاتی که مدیران در اختیار مجامع عمومی گذاشته‌ اند اظهار نظر کنند.

همچنین، بازرسان باید اطمینان حاصل نمایند که حقوق صاحبان سهام در‌ حدودی که قانون و اساسنامه شرکت تعیین کرده است به طور یکسان رعایت شده باشد و در صورتی که مدیران اطلاعاتی برخلاف حقیقت در اختیار ‌صاحبان سهام قرار دهند، بازرسان مکلفند که مجمع عمومی را از آن آگاه سازند.

کنترل میزان سهام وثیقه سپرده شده توسط هیئت مدیره یکی دیگر از وظایف بازرس در راستای نظارت بر هیئت مدیره می باشد. همچنین در صورتی که مدیران، مجمع عمومی شرکت را در مواقع لازم دعوت نکنند بازرس، مجمع را دعوت می نماید. لازم به ذکر است در صورتی که شرکت بازرسان متعدد داشته باشد، هر یک می‌ توانند به تنهایی وظایف خود را انجام دهد، لیکن کلیه بازرسان باید گزارش ‌واحدی تهیه کنند. در صورت وجود اختلاف نظر بین بازرسان موارد اختلاف با ذکر دلیل در گزارش قید خواهد شد.

مسئولیت مدنی و کیفری بازرس شرکت

بازرس در راستای وظایف نظارتی خود مسئولیت هایی دارد و چنانچه مرتکب تقصیر یا تخلفی شود، حسب مورد مسئولیت مدنی یا کیفری دارد. از این رو، در این قسمت از مقاله، مسئولیت مدنی و کیفری بازرس شرکت مورد بررسی قرار می گیرد. مسئولیت مدنی بازرس در ماده 154 لایحه اصلاحی قانون تجارت بیان شده است و مطابق این ماده بازرس یا بازرسان در مقابل شرکت و اشخاص ثالث نسبت به تخلفاتی که در انجام وظایف خود مرتکب می‌شوند، طبق قواعد عمومی ‌مربوط به مسئولیت مدنی مسئول جبران خسارات وارده خواهند بود.

همچنین مواد 266 و 267 قانون فوق الذکر، به مسئولیت کیفری بازرس اختصاص داده شده است. بر اساس این مواد، هرکس با وجود منع قانونی عالما سمت بازرسی را در شرکت سهامی بپذیرد و به آن عمل کند به حبس تادیبی از دو ماه تا شش ماه یا به‌ جزای نقدی از بیست هزار تا یک صد هزار ریال یا به هر دو مجازات محکوم خواهد شد. همچنین هر کس در سمت بازرسی شرکت سهامی که عالما راجع به اوضاع شرکت به مجمع عمومی شرکت در گزارش‌ های خود اطلاعات خلاف‌ حقیقت بدهد و یا این گونه اطلاعات را تصدیق کند، به حبس تادیبی از سه ماه تا دو سال محکوم خواهد شد.

ذکر این نکته ضروری است که مستند به ماده 156 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، بازرس نمی تواند در معاملاتی که با شرکت یا به حساب شرکت انجام می گیرد، به طور مستقیم یا غیر مستقیم ذینفع شود و مسلم است چنانچه با واسطه انجام این امر خساراتی وارد آید، بازرس مسئول جبران خسارت است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد وظایف و حقوق بازرس شرکت​​ در کانال تلگرام آشاثبت عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی آشاثبت نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی به سوالات شما عزیزان پیرامون اطلاع از وظایف و حقوق بازرس شرکت​​ پاسخ دهند.