شرکت دولتی چیست

تعریف شرکت دولتی چیست

گرچه قانون گذار در قانون تجارت تعریف دقیقی از شرکت های تجاری ارائه نکرده است، اما در ماده 20 این قانون، شرکت های تجاری را بر هفت قسم برشمرده است که شامل شرکت سهامی، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت تضامنی، شرکت مختلط غیر سهامی، شرکت مختلط سهامی، شرکت نسبی و شرکت تعاونی تولید و مصرف می شود.

در یک تقسیم بندی شرکت ها از لحاظ صاحبان سرمایه به دو دسته شرکت خصوصی و شرکت دولتی تقسیم می شوند. در این مقاله به این سوال پاسخ داده می شود که تعریف شرکت دولتی چیست و ارگان دولتی چیست. مستند به ماده 4 قانون محاسبات عمومی کشور، شرکت دولتی واحد سازمانی مشخصی است که با اجازه قانون به صورت شرکت ایجاد شود و یا به حکم قانون و یا دادگاه صالح ملی شده‌ و یا مصادره شده و به عنوان شرکت دولتی شناخته شده باشد و بیش از ۵۰ درصد سرمایه آن متعلق به دولت باشد.

هر شرکت تجاری که از طریق ‌سرمایه‌ گذاری شرکت های دولتی ایجاد شود، مادام که بیش از پنجاه درصد سهام آن متعلق به شرکت های دولتی است، شرکت دولتی تلقی می شود. همچنین مستند به تبصره ماده فوق الذکر، شرکت هایی که از طریق مضاربه و مزارعه و امثال این ها به منظور به کار انداختن سپرده ‌های اشخاص نزد بانک ها و موسسات اعتباری و ‌شرکت های بیمه ایجاد شده یا می شوند، از نظر این قانون شرکت دولتی شناخته نمی شوند. 

مستفاد از این ماده، در صورتی که نیمی از سرمایه شرکتی متعلق به دولت باشد و نیمی دیگر به اشخاص حقیقی یا حقوقی غیر دولتی تعلق داشته باشد، آن شرکت، شرکتی خصوصی می باشد؛ چرا که برای دولتی محسوب شدن شرکت لازم است بیش از نصف سرمایه شرکت متعلق به دولت باشد. 

برای عضویت در صفحه اینستاگرام ما کلیک کنید

انواع و قوانین شرکت های دولتی

پس از شناخت شرکت های دولتی در قسمت پیشین مقاله، اکنون در این قسمت از مقاله انواع و قوانین شرکت های دولتی مورد بررسی قرار می گیرد. در قوانین مختلفی راجع به شرکت های دولتی صحبت شده است. به عنوان مثال ماده 4 قانون محاسبات عمومی کشور، شرکت دولتی را این گونه تعریف کرده است: «شرکت دولتی واحد سازمانی مشخصی است که با اجازه قانون به صورت شرکت ایجاد شود و یا به حکم قانون و یا دادگاه صالح ملی شده‌ و یا مصادره شده و به عنوان شرکت دولتی شناخته شده باشد و بیش از ۵۰ درصد سرمایه آن متعلق به دولت باشد.»

همچنین مطابق ماده 4 قانون مدیریت خدمات کشوری، شرکت دولتی؛ بنگاه اقتصادی است که به موجب قانون برای انجام قسمتی از تصدی های دولت به موجب سیاست های کلی اصل چهل و چهارم (۴۴) قانون اساسی، ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری جزء وظایف دولت محسوب می‌ گردد، ایجاد و بیش از پنجاه درصد (۵۰%) سرمایه و سهام آن متعلق به دولت می‌ باشد. هر شرکت تجاری که از طریق سرمایه گذاری وزارتخانه ها، موسسات دولتی و شرکت های دولتی منفردا یا مشترکا ایجاد شده مادام که بیش از پنجاه درصد (۵۰%) سهام آن ها منفردا یا مشترکا متعلق به واحدهای سازمانی فوق الذکر باشد، شرکت دولتی است.

ماده 300 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت نیز راجع به انواع شرکت های دولتی بیان می کند: «شرکت های دولتی تابع قوانین تاسیس و اساسنامه های خود می باشند و فقط نسبت به موضوعاتی که در قوانین و اساسنامه های آن ها ذکر نشده، تابع مقررات این قانون می شوند.»

راجع به ثبت شرکت های دولتی نیز ماده 587 قانون تجارت بیان می کند: «موسسات و تشکیلات دولتی و بلدی به محض ایجاد و بدون احتیاج به ثبت دارای شخصیت حقوقی می‌ شوند.» همچنین مقررات راجع به امور استخدامی شرکت های دولتی نیز در قانون مقررات استخدامی شرکت های دولتی موضوع بند (پ) ماده 2 قانون استخدامی کشور مصوب 5/3/1352 بیان شده است.

ماده 134 قانون محاسبات عمومی کشور درباره انحلال شرکت های دولتی بیان می کند: «انحلال شرکت های دولتی منحصرا با اجازه قانون مجاز می باشد، مگر آن که در اساسنامه ‌های مربوط ترتیبات دیگری مقرر شده باشد.» در بیان انواع شرکت های دولتی باید گفت بسیاری از بانک های ایران مانند بانک مرکزی، بانک ملی، بانک ملت و....، بسیاری از شرکت های بیمه در ایران مانند بیمه ایران، بیمه آسیا، بیمه البرز و...، شرکت آب و برق، صنایع نفت، خوردو سازی، دفاع، دارو و درمان و حمل و نقل از انواع شرکت های دولتی در ایران می باشند که خود در قالب هفت شرکت قانون تجارت تشکیل می شوند.

راه های شناخت شرکت های دولتی و تشخیص خصوصی یا دولتی بودن شرکت

قوانین و مقررات مربوط به شرکت های دولتی در بسیاری از موارد متفاوت با شرکت های خصوصی می باشد. به عنوان مثال شرکت های دولتی به محض ایجاد و بدون احتیاج به ثبت دارای شخصیت حقوقی می شوند، در حالی که ثبت شرکت های خصوصی الزامی می باشد. لذا تشخیص شرکت دولتی از شرکت خصوصی موضوعی حائز اهمیت می باشد. از این رو در این قسمت از مقاله راه های شناخت شرکت های دولتی و تشخیص خصوصی یا دولتی بودن شرکت مورد مطالعه قرار می گیرد.

یکی از راه های شناخت شرکت های دولتی و تشخیص خصوصی یا دولتی بودن شرکت، شناخت صاحبان سرمایه شرکت می باشد. مطابق قانون هر گاه بیش از نصف سرمایه شرکت متعلق به دولت باشد؛ آن شرکت دولتی محسوب می شود. در واقع چنانچه نصف سرمایه شرکت متعلق به دولت و نصف دیگر سرمایه متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی غیر دولتی باشد، آن شرکت خصوصی محسوب می شود، چرا که برای دولتی محسوب شدن شرکت لازم است بیش از نصف سرمایه متعلق به دولت باشد.

یکی دیگر از راه های تشخیص خصوصی یا دولتی بودن شرکت، بررسی ساختار مجمع عمومی موسس آن شرکت می باشد. مستند به تبصره ماده 72 قانون بودجه، لازم است وزیر مسئول، وزیر امور اقتصادی و دارایی و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور و یا وزرای دیگری که هیئت وزیران تصویب کرده است و یا نمایندگان آن ها در ساختار مجمع عمومی موسس حضور داشته باشند.

همچنین مطابق قانون، در شرکت های دولتی بر خلاف شرکت های خصوصی، سازمان حسابرسی امر بازرسی و حسابرسی را عهده دار می باشد. به طور کلی مطابق ماده 300 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، شرکت های دولتی تابع قوانین تاسیس و اساسنامه های خود می باشند و فقط نسبت به موضوعاتی که در قوانین و اساسنامه های آن ها ذکر نشده، تابع مقررات این قانون می شوند. 

برای عضویت در کانال تلگرام ما کلیک کنید

آیا شرکت سهامی خاص دولتی است

شرکت سهامی، خود به دو قسم شرکت سهامی عام و شرکت سهامی خاص تقسیم می شود. شرکت سهامی عام شرکتی است که بخشی از سرمایه آن از طریق عرضه عمومی و فروش سهام به مردم تامین می شود. حداقل شرکا در این شرکت 5 نفر و حداقل سرمایه  500 هزار تومان می باشد، در حالی که شرکت سهامی خاص شرکتی است که تمام سرمایه آن در زمان تاسیس توسط موسسین تامین می شود. حداقل تعداد شرکا در شرکت سهامی خاص 3 نفر و حداقل سرمایه در آن 100 هزار تومان می باشد.

در پاسخ به این سوال که آیا شرکت سهامی خاص دولتی است؟ باید بیان کرد، معمولا شرکت های دولتی بر خلاف شرکت های خصوصی در قالب شرکت سهامی عام به ثبت می رسند. البته در شرکت های دولتی، سازمان حسابرسی امر بازرسی و حسابرسی را عهده دار می باشد، این در حالی است که شرکت های سهامی خود، بازرس انتخاب می نمایند.

در واقع از بین انواع مختلف شرکت های نام برده شده در ماده 20 قانون تجارت، معمولا شرکت های دولتی به شرکت سهامی عام نزدیک تر از سایر قالب ها می باشد و اکثر شرکت های دولتی در قالب شرکت سهامی عام تاسیس و به ثبت می رسند. این شرکت ها تابع قانون تاسیس و اساسنامه خود می باشند و  فقط نسبت به موضوعاتی که در قوانین و اساسنامه شرکت های آن ها ذکر نشده، تابع مقررات قانون لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت می باشند.

بنابراین، در پاسخ به این پرسش که آیا شرکت سهامی خاص شرکت دولتی است یا این که آیا شرکت سهامی عام دولتی است؛ باید گفت که خیر، شرکتهای دولتی، شرکت هایی هستند که که بیش از پنجاه درصد آن متعلق به دولت باشد و این امر، ربطی به سهامی عام و یا خاص بودن شرکت ندارد.

لیست اسامی و تعداد بزرگ ترین شرکت های دولتی، بانک ها و موسسات وابسته به دولت

در قسمت های پیشین مقاله، شرکت های دولتی، انواع و قوانین این شرکت ها و را های تشخیص خصوصی یا دولتی بودن شرکت مورد بحث و بررسی قرار گرفت و همچنین به سوال آیا شرکت سهامی خاص دولتی است؟ پاسخ داده شد. اکنون در این قسمت از مقاله لیست اسامی و تعداد بزرگ ترین شرکت های دولتی، بانک ها و موسسات وابسته به دولت ارائه می شود.

بانک ملی ایران، بانک سپه، بانک توسعه صادرات ایران، بانک کشاورزی، بانک ملت، بانک صنعت و معدن، پست بانک، بانک صادرات، بانک مسکن، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بانک توسعه تعاون، بانک ملی ایران و بانک قرض الحسنه مهر ایران در شمار بانک های دولتی ایران قرار دارند. همچنین بیمه آسیا، بیمه البرز، بیمه دانا و بیمه ایران که همگی تحت پوشش بیمه مرکزی ایران هستند؛ در شمار لیست اسامی شرکت های بیمه دولتی ایران می باشند.

علاوه بر این، اداره کل ثبت احوال، بنیاد شهید و امور ایثار گران، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، بنیاد ملی نخبگان، جهاد دانشگاهی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، سازمان اداری و استخدامی کشور، سازمان ملی بهره وری ایران، مرکز آموزش مدیریت دولتی، سازمان برنامه و بودجه کشور، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان هدفمند سازی یارانه ها، مرکز آمار ایران، سازمان ملی استاندارد، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت ارتباط و فناوری اطلاعات و پژوهشگاه قضایی ایران در زمره لیست اسامی دستگاه های دولتی در ایران قرار دارند.

همچنین، صنایعی مانند صنعت آب و فاضلاب، برق، خورو سازی، نفت، کشاورزی، دارو و درمان، صنایع دفاعی و بسیاری از شرکت های حمل و نقل اعم از زمینی، هوایی و دریایی و به طور کلی، اغلب صنایع مادر و صنایع مصرفی بزرگ از صنایع وابسته به دولت جمهوری اسلامی ایران و در شمار لیست اسامی آن می باشند. 

تفاوت شرکت دولتی و خصوصی در ایران

در قسمت های پیشین مقاله، شرکت دولتی مورد بررسی قرار گرفت و بیان شد؛ مطابق ماده 4 قانون محاسبات عمومی کشور، شرکت دولتی واحد سازمانی مشخصی است که با اجازه قانون به صورت شرکت ایجاد شود و یا به حکم قانون و یا دادگاه صالح ملی شده‌ و یا مصادره شده و به عنوان شرکت دولتی شناخته شده باشد و بیش از ۵۰ درصد سرمایه آن متعلق به دولت باشد.

هر شرکت تجاری که از طریق ‌سرمایه‌ گذاری شرکت های دولتی ایجاد شود، مادام که بیش از پنجاه درصد سهام آن متعلق به شرکت های دولتی است، شرکت دولتی تلقی می شود. پس از شناخت شرکت دولتی، اکنون در این قسمت از مقاله، به پرسش تفاوت شرکت دولتی و خصوصی در ایران پاسخ داده می شود.

بر اساس مفاد ماده 4 قانون محاسبات عمومی کشور، در صورتی که بیش از نصف سرمایه شرکتی متعلق به دولت باشد؛ آن شرکت دولتی و چنانچه نصف یا کمتر از نصف سرمایه شرکت به دولت تعلق داشته باشد، آن شرکت خصوصی تلقی می شود. شایان ذکر است شرکت های دولتی باید با اجازه دولت تاسیس و ملی شوند.  

در تفاوت دیگر شرکت دولتی و خصوصی باید گفت؛ شرکت های دولتی بر خلاف شرکت های خصوصی اغلب در قالب شرکت سهامی به ثبت می رسند، اما بر خلاف شرکت های سهامی که خود، بازررس انتخاب می نمایند، در شرکت های دولتی، سازمان حسابرسی مسئول امر بازرسی و حسابرسی می باشد.

همچنین، یکی دیگر از تفاوت های شرکت دولتی و شرکت خصوصی مربوط به ثبت آن هاست. موسسات و تشکیلات دولتی نیاز به ثبت ندارند و مطابق ماده 587 قانون تجارت، موسسات و تشکیلات دولتی و بلدی به محض ایجاد و بدون احتیاج به ثبت دارای شخصیت حقوقی می‌ شوند.

در حالی که مستند به ماده 195 قانون تجارت، ثبت کلیه شرکت های مذکور در این قانون الزامی و تابع جمیع مقررات قانون ثبت شرکت ها است. همچنین ماده 300 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت بیان می کند، شرکت‌ های دولتی تابع قوانین تاسیس و اساسنامه‌ های خود می‌ باشند و فقط نسبت به موضوعاتی که در قوانین و اساسنامه‌ های آن ها ذکر نشده، تابع مقررات این قانون می‌ شوند.

تفاوت دیگر شرکت دولتی و خصوصی در ساختار مجمع عمومی موسس شرکت است که مستند به تبصره ماده 72 قانون بودجه، لازم است وزیر مسئول، وزیر امور اقتصادی و دارایی و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور و یا وزرای دیگری که هیئت وزیران تصویب کرده است و یا نمایندگان آن ها در ساختار مجمع عمومی موسس حضور داشته باشند.

آیا شرکت سهامی عام دولتی است

پس از ارائه توضیحاتی در خصوص شرکت های دولتی در این بخش قصد داریم به بررسی این پرسش بپردازیم که آیا شرکت سهامی عام دولتی است؟ قبل از پاسخ به این پرسش بهتر است تعریفی از شرکت سهامی عام ارائه دهیم. شرکت سهامی عام شرکتی است که قسمت مهمی از سرمایه آن از طریق فروش سهام به عامه مردم تامین می شود. 

بنابر تعریف مذکور می توان به این نتیجه رسید که شرکت های سهامی عام شرکت دولتی نیستند چراکه بخش اعظمی از سرمایه آن توسط عامه مردم تامین شده است؛ ممکن عامه مردم اشخاص حقیقی یا اشخاص حقوقی اعم از دولتی یا خصوصی باشند. بنابراین نمی توان گفت شرکت های سهامی عام شرکت دولتی هستند.

همانطور که گفته شد شرکت دولتی شرکتی است که 51 درصد از سرمایه "آن متعلق به دولت باشد، حال اگر شرکت سهامی عام از نوع شرکت هایی باشد که در اثر فروش سهام 51 درصد سهام آن متعلق به دولت شده است، این شرکت دولتی است؛ در غیر این صورت چنین چیزی مطرح نمی باشد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد انواع و قوانین شرکت دولتی​ در کانال تلگرام آشاثبت عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی آشاثبت نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی به سوالات شما عزیزان پیرامون اطلاع از انواع و قوانین شرکت دولتی پاسخ دهند.